Trong một thế giới ngày càng nhiều mâu thuẫn, đã đến lúc mục tiêu cơ bản của giải quyết mâu thuẫn – là chỉ dừng ở chỗ đạt được một thỏa thuận – cần phải thay đổi.
Mâu Thuẫn Đang Ở Xung Quanh Ta
Mỗi ngày, chúng ta đều đối diện với những cuộc tranh chấp gây đau đầu và tổn thương. Có lẽ, chưa bao giờ mà những cuộc mâu thuẫn mang tính hủy hoại lại chia rẽ cộng đồng, hủy hoại các mối quan hệ, và làm tê liệt khả năng giải quyết những vấn đề quan trọng nhất như bây giờ.
Câu hỏi đặt ra là: Chúng ta đã bỏ lỡ bao nhiêu cơ hội chỉ vì chưa tìm ra một cách khéo léo hơn để xử lý khác biệt?
Trong công việc, chúng ta dễ bắt gặp một suy nghĩ phổ biến rằng mọi mâu thuẫn đều xấu. Nhưng thật ra mâu thuẫn là điều tự nhiên, nó là một phần của cuộc sống. Chỉ cần là con người, thì chắc chắn sẽ có những quan điểm và lợi ích khác nhau.
Nhưng chúng ta có sự lựa chọn: hoặc để mâu thuẫn trở thành hủy diệt — phá hỏng các mối quan hệ; hoặc biến mâu thuẫn thành xây dựng — nơi chúng ta biết lắng nghe nhau, hợp tác và đàm phán. Đó là sự lựa chọn chúng ta phải đối diện.
Có suy nghĩ cho rằng, thế giới cần nhiều mâu thuẫn hơn, chứ không phải ít đi. Vì sao vậy?
Nghe thì có vẻ lạ, nhưng mâu thuẫn mang tính xây dựng lại chính là động lực thúc đẩy xã hội và con người phát triển. Chúng ta cần mâu thuẫn để thử thách bản thân, để thay đổi, để giải quyết bất công và để tiếp tục phát triển. Trong đời sống cá nhân, chúng ta học hỏi và trưởng thành thông qua những thử thách từ mâu thuẫn.
Mục Tiêu “Đạt Được Một Đồng Thuận” Khi Giải Quyết Mâu Thuẫn Cần Phải Được Thay Đổi.
Theo cuốn Getting to Yes cách đây hơn 40 năm, từ “yes” lúc đó có nghĩa là đạt được một đồng thuận làm hài lòng cả hai bên. Ngày nay, ý nghĩa đó cần được mở rộng hơn. “New Yes” không chỉ đơn thuần là đi đến đồng thuận, mà còn là biến đổi mối quan hệ. Đồng thuận thì có giới hạn và thường chỉ mang tính giao dịch; nó đến rồi đi. Còn sự biến đổi thì gắn liền với quan hệ, và có thể kéo dài rất lâu trong tương lai.
- Ngay cả khi chúng ta bất đồng — điều chắc chắn khó tránh khỏi — liệu chúng ta có thể bất đồng theo một cách giúp cả hai bên vẫn cùng tiến lên phía trước?
- Thay vì chỉ cố gắng “giải quyết” mâu thuẫn để đạt đến sự đồng thuận, liệu chúng ta có thể hướng đến một điều thực tế hơn, bền vững hơn?
- Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta chuyển mâu thuẫn từ chỗ đối đầu gay gắt, dễ phá hủy, thành một quá trình thương lượng mang tính sáng tạo?
“New Yes” có nghĩa là dám đối diện và đón nhận mâu thuẫn với tất cả những gì nó có thể mang lại cho chúng ta. Khi biết chấp nhận và chuyển hóa mâu thuẫn, chúng ta sẽ học được cách sống và làm việc cùng nhau. Và đó chính là mục tiêu của “new yes”.
- New yes: sự “đồng thuận mới”
03 Bước Để Đạt Được Sự “Đồng Thuận Mới”
1. Tạm Dừng, Lùi Lại Một Bước – “Going to the Balcony.”
Thông thường, khi rơi vào mâu thuẫn, ta thường nghĩ trở ngại lớn nhất nằm ở “người kia” — có thể là một cá nhân khó chịu, một tổ chức cứng nhắc hay thậm chí là cả một quốc gia. Nhưng thật ra, trở ngại lớn nhất lại nằm ở gần hơn rất nhiều: đó chính là bản thân chúng ta.
Vấn đề ở chỗ bản năng tự nhiên của con người thường là phản ứng ngay lập tức. Ta dễ hành động hoặc nói ra điều gì đó khi chưa suy nghĩ kỹ, và thường những phản ứng này lại đi ngược với điều ta thực sự muốn đạt được. Có câu nói xưa: “Khi bạn tức giận, bài phát biểu bạn nói ra có thể là hay nhất, nhưng cũng sẽ là bài bạn hối hận nhất.” Thường thì ta sẽ hoặc là tấn công, hoặc là né tránh, hoặc là thỏa hiệp cho qua. Nhưng cả ba cách này đều không giải quyết được vấn đề tận gốc.
Giải pháp nằm ở việc làm điều ngược lại. Và đó chính là ý nghĩa của hình ảnh “đi lên ban công”. Nó có nghĩa là tạm dừng lại, lùi một bước khỏi vấn đề, thay vì phản ứng ngay. Để thấy được bức tranh toàn cảnh thay vì chỉ bị cuốn vào những gì đang diễn ra trước mắt.
Đây là điều kiện tiên quyết để đạt được “yes” chung cho tất cả mọi người.
2. Xây Dựng Cầu Nối – “Bridge-Building”
Trong thế giới ngày nay, nhiều người chỉ lo “đốt cầu” — tức là cắt đứt mối quan hệ, dựng rào cản, làm cho người khác khó mà đến gần. Nhưng thực tế, để giải quyết mâu thuẫn, chúng ta cần làm điều ngược lại: xây dựng cầu nối giữa con người với con người, cả trong tổ chức và cả bên ngoài tổ chức.
Tuy nhiên, việc này chỉ có thể thực hiện khi ta đã biết tạm dừng, lùi lại một bước trước, để có được sự bình tĩnh và cái nhìn toàn cảnh.
Trong những cuộc mâu thuẫn tiêu cực, chúng ta thường cố thủ trong lập trường của mình và dựng lên những “bức tường”. Điều đó chỉ khiến khoảng cách lớn thêm. Hãy tưởng tượng tôi đang đứng ở bên này, còn bạn thì ở mãi bên kia. Ở giữa chúng ta là một cái vực sâu đầy những rào cản: sự nghi ngờ, lo lắng, nỗi sợ bị xem là yếu đuối… Tất cả những thứ này khiến việc đi đến đồng thuận trở nên cực kỳ khó khăn. Nếu tôi muốn chúng ta gặp nhau, tôi cần phải xây một cây cầu — một cây cầu vàng — đủ hấp dẫn và đủ vững chắc để chúng ta có thể bước sang phía nhau.
3. Góc Nhìn Bên Thứ Ba – “Third Side”
Thông thường, khi nghĩ về mâu thuẫn, chúng ta chỉ thấy hai phía đối đầu nhau: “chúng ta” và “họ”. Nhưng thực tế, không bao giờ chỉ có hai phía. Luôn luôn tồn tại một “bên thứ ba”: đó là những người xung quanh — những người hàng xóm, những công dân, những đồng nghiệp, hoặc bất kỳ ai khác có liên quan đến tình huống.
“Bên thứ ba” có nghĩa là ta không chỉ nhìn mâu thuẫn từ góc của bên A hay bên B, mà còn nhìn từ góc độ rộng lớn hơn: góc nhìn của những người xung quanh. Bất kỳ ai trong chúng ta cũng có thể chọn đứng ở “bên thứ ba”, trong gia đình, nơi làm việc hay trong cộng đồng. Ta có thể đồng cảm hoặc thiên về một phía, nhưng vẫn có thể chọn đứng ở bên thứ ba, tức là đứng về phía cái chung, lợi ích chung, toàn thể.
Ngày nay, việc “tạm dừng, lùi lại một bước” để giữ bình tĩnh và nhìn toàn cảnh là điều rất khó, ngày càng khó hơn. Và đó là lý do ta cần đến sự trợ giúp. Sự trợ giúp đó có thể đến từ những người xung quanh, từ cộng đồng. Và đôi khi, sự giúp đỡ đó cũng có thể đến từ chính bản thân chúng ta, khi ta quyết định đóng vai trò như một “bên thứ ba”, tức là chọn đứng về phía toàn thể, không chỉ một phía.
“Possibilist” Nghĩa Là Gì?
Một “possibilist” không đơn thuần là người lạc quan hay bi quan, mà là người tin rằng trong mọi mâu thuẫn đều tồn tại cả khả năng tiêu cực lẫn khả năng tích cực.
Lịch sử cho thấy nhiều ví dụ về mẫu thuẫn “tưởng chừng không thể” nhưng đã trở thành hiện thực:
- Chiến tranh Lạnh kết thúc và bức tường Berlin sụp đổ, mở ra một kỷ nguyên mới cho quan hệ Mỹ – Liên Xô.
- Nam Phi thoát khỏi chế độ phân biệt chủng tộc mà không cần một cuộc nội chiến đẫm máu, và Nelson Mandela từ nhà tù bước lên cương vị tổng thống.
- Colombia chấm dứt cuộc nội chiến kéo dài gần 50 năm, sau sáu năm thương lượng kiên trì, với hàng trăm ngàn sinh mạng được cứu.
- Ở quy mô nhỏ hơn, nhiều gia đình hàn gắn rạn nứt, doanh nghiệp đối thủ trở lại hợp tác, và chính trị gia đối lập tìm được tiếng nói chung.
Mâu thuẫn tiêu cực luôn có thể được biến đổi thành hợp tác. Trở thành một “possibilist” không có nghĩa là dễ dàng. Giải quyết mâu thuẫn luôn đòi hỏi sự kiên nhẫn và bền bỉ. Nhưng chính khi dám nhìn thẳng vào những khả năng tiêu cực và lấy đó làm động lực, chúng ta mới có thể kiên trì tìm kiếm và hiện thực hóa những khả năng tích cực.
Nguồn: William Ury
