Giải quyết mâu thuẫn luôn đòi hỏi sự kiên nhẫn và bền bỉ. Nhưng chính khi dám nhìn thẳng vào những khả năng tiêu cực và lấy đó làm động lực, chúng ta mới có thể kiên trì tìm kiếm và hiện thực hóa những khả năng tích cực.
Mâu thuẫn tiêu cực luôn có thể được biến đổi thành hợp tác
Người Cung Cấp – The Provider
Mâu thuẫn thường bắt đầu khi những nhu cầu cơ bản như tình yêu và sự tôn trọng không được đáp ứng. Sự dồn nén này khiến con người có thể bắt nạt, dùng bạo lực hay chiếm đoạt của người khác. Những nhu cầu nền tảng của con người gồm: lương thực và nhu yếu phẩm để sống, sự an toàn, bản sắc và tự do. Nếu trong vai trò “Người Thứ Ba”, chúng ta giúp các bên đáp ứng được một hay nhiều nhu cầu này, thì mâu thuẫn có thể được ngăn chặn trước khi trở nên hủy diệt.
Người Thầy – The Teacher
Đôi khi con người tranh cãi hoặc gây gổ chỉ vì họ không biết cách nào khác để phản ứng khi nhu cầu của mình bị ngăn trở hoặc khi có sự khác biệt lớn xảy ra. Trong vai trò Người Thầy, nếu chúng ta giúp họ học những giá trị mới, có góc nhìn mới và rèn kỹ năng mới, thì ta có thể chỉ cho họ một cách tốt hơn để xử lý sự khác biệt.
Người Xây Cầu – The Bridge Builder
xây dựng những mối quan hệ cầu nối các khoảng cách tự nhiên giữa con người. Một mối quan hệ giống như một khoản tiết kiệm trong ngân hàng: khi có vấn đề nảy sinh, các bên có thể “rút” từ tài khoản thiện chí đó để cùng giải quyết. Việc xây dựng cầu nối thường không phải là một hoạt động tách biệt, mà diễn ra xung quanh ta mỗi ngày — trong bữa cơm gia đình, khi làm dự án ở trường, trong các giao dịch kinh doanh, hay ở những buổi họp mặt trong khu phố.
Người Hòa Giải – The Mediator
Ở gốc rễ của mâu thuẫn thường là những lợi ích đối lập. Với vai trò người hòa giải, ta có thể giúp các bên tìm cách dung hòa lợi ích của nhau. Người hòa giải không nhằm xác định ai đúng, ai sai, mà tập trung đi vào cốt lõi của tranh chấp và hỗ trợ các bên tìm ra giải pháp. Dù ta có thể không gọi đó là hòa giải, nhưng thực ra ta đã làm điều đó mỗi khi lắng nghe một cách chân thành những người đang tranh cãi và khuyến khích họ suy nghĩ kỹ về cái giá phải trả nếu không đạt được thỏa thuận.
Người Phân Xử – The Arbiter
Đôi khi việc hòa giải không đủ để giải quyết tranh chấp, hoặc không phù hợp vì các quyền cơ bản đang bị xâm phạm. Trong khi người hòa giải chỉ có thể gợi ý giải pháp, thì người phân xử có quyền quyết định điều gì là đúng. Vai trò này khá quen thuộc, thường thấy ở thẩm phán trong tòa án hoặc trọng tài trong môi trường làm việc. Ở mức độ đời thường hơn, người phân xử có thể là giáo viên giải quyết tranh cãi giữa hai học sinh, cha mẹ phân định việc giữa hai con, hay quản lý xử lý mâu thuẫn giữa hai nhân viên. Theo nghĩa này, bất kỳ ai trong chúng ta cũng có thể trở thành một người phân xử.
Người Cân Bằng – The Equalizer
Mỗi cuộc mâu thuẫn đều diễn ra trong bối cảnh quyền lực. Khi quyền lực mất cân bằng, thường sẽ dẫn đến lạm dụng và bất công. Người mạnh thường từ chối đàm phán với người yếu, hay không chịu đưa tranh chấp ra hòa giải hoặc phân xử — vì họ nghĩ rằng mình có thể tự thắng. Đây chính là lúc vai trò của “người cân bằng” phát huy. Mỗi người chúng ta đều có một phần quyền lực, một mức độ ảnh hưởng nhất định với những người xung quanh. Từng cá nhân có thể ảnh hưởng nhỏ, nhưng khi gộp lại thì sức mạnh này rất lớn. Nhờ đó, chúng ta có thể giúp trao quyền cho những người yếu thế và không được đại diện, để họ có thể đàm phán một giải pháp công bằng và đôi bên cùng hài lòng.
Người Hàn Gắn – The Healer
Ở trung tâm của nhiều cuộc mâu thuẫn là cảm xúc — tức giận, sợ hãi, nhục nhã, thù ghét, bất an và đau buồn. Những vết thương này có thể rất sâu. Ngay cả khi mâu thuẫn dường như đã được giải quyết thông qua hòa giải, phân xử hoặc biểu quyết, những tổn thương vẫn còn đó, và cùng với chúng là nguy cơ mâu thuẫn tái diễn. Một cuộc mâu thuẫn chỉ có thể xem là thật sự được giải quyết khi các mối quan hệ bị tổn thương bắt đầu được chữa lành. Vai trò của “người chữa lành” chính là hỗ trợ trong tiến trình này.
Người Chứng Kiến – The Witness
Mâu thuẫn gây hủy hoại không tự nhiên bùng phát — nó leo thang qua nhiều giai đoạn: từ căng thẳng, sang mâu thuẫn công khai, rồi đến bạo lực. Người chứng kiến, nếu quan sát kỹ, có thể phát hiện ra những dấu hiệu cảnh báo. Khi hành động kịp thời, họ có thể ngăn chặn mâu thuẫn leo thang và thậm chí cứu được mạng sống. Người chứng kiến cũng có thể lên tiếng thuyết phục các bên ngừng tranh chấp, đồng thời phát tín hiệu báo động để thu hút sự chú ý của những “người thứ ba” khác — những người có thể can thiệp với vai trò Người hòa giải, Người giữ gìn hòa bình hoặc chính những Người chứng kiến khác.
Người Trọng Tài – The Referee
Một số cuộc mâu thuẫn thực ra lại có ích. Chúng giúp “xả” căng thẳng và làm rõ những vấn đề vốn bị dồn nén. Nhưng khi con người đã bước vào cuộc tranh cãi hay ẩu đả, điều quan trọng là phải giảm thiểu thiệt hại. Đó chính là vai trò của trọng tài – người đặt ra giới hạn cho việc “đánh nhau”. Cha mẹ làm điều này rất quen: “Đánh gối thì được, nhưng không được dùng nắm đấm.” Hay “Không được đánh vào đầu hoặc chỗ hiểm.” Với vai trò trọng tài, chúng ta có thể thay đổi cách con người tranh đấu, thay những phương thức hủy diệt bằng những cách ít gây tổn hại hơn nhiều.
Người Giữ Hòa Bình – The Peacekeeper
Khi các quy tắc bị phá vỡ và giới hạn trong việc tranh đấu bị vượt qua, cộng đồng cần dùng đến những biện pháp mạnh mẽ ở mức tối thiểu cần thiết để chặn đứng mâu thuẫn có hại. Vai trò người gìn giữ hòa bình không chỉ thuộc về những chuyên gia như cảnh sát hay lực lượng gìn giữ hòa bình Liên Hiệp Quốc; đó còn là trách nhiệm chung của cộng đồng, bất kỳ ai cũng có thể đảm nhận. Ví dụ, khi hai đứa trẻ đánh nhau, người lớn có thể bước vào can thiệp và nếu cần, tách chúng ra. Những người gìn giữ hòa bình giỏi nhất thường không cần dùng đến bạo lực, bởi họ biết can thiệp sớm và sử dụng sự thuyết phục để giải quyết vấn đề.
Mâu thuẫn là điều không thể tránh khỏi, nhưng với 10 vai trò trên cho chúng ta thấy bất kì ai cũng có thể biến mâu thuẫn thành cơ hội để phát triển, kết nối và thay đổi. Mỗi chúng ta đều có thể góp phần ngăn chặn xung đột leo thang và dẫn dắt nó theo hướng tích cực. Sức mạnh thật sự của giải quyết xung đột không nằm ở việc loại bỏ khác biệt, mà ở cách chúng ta biết học hỏi và đối diện với chúng một cách khôn khéo — cùng nhau.
Nguồn: William Ury
